Giai đoạn học nói đầu đời của trẻ là một hành trình kỳ diệu, đánh dấu bước phát triển vượt bậc về nhận thức và giao tiếp. Khởi đầu bằng những tiếng bập bẹ non nớt, trẻ dần khám phá và chinh phục thế giới ngôn ngữ đầy màu sắc.
Chính vì thế, việc hỗ trợ con trong quá trình phát triển này giúp bé đạt được những kỹ năng ngôn ngữ cần thiết, đồng thời tạo nền tảng cho giao tiếp xã hội sau này. Bài viết này Kids&Us sẽ mang đến cho ba mẹ góc nhìn và các phương pháp dạy bé tập nói hiệu quả.
1. Quá Trình Phát Triển Ngôn Ngữ của Trẻ qua Các Giai Đoạn
Khoa học đã chỉ ra rằng, ngay từ trong bụng mẹ, trẻ đã bắt đầu làm quen với âm thanh của tiếng mẹ đẻ. Sau khi chào đời, não bộ của trẻ, đặc biệt là vùng Broca và Wernicke (hai vùng não quan trọng cho việc xử lý ngôn ngữ), phát triển với tốc độ đáng kinh ngạc, tạo điều kiện cho trẻ tiếp thu ngôn ngữ một cách tự nhiên.
Các nghiên cứu cho thấy trẻ sơ sinh có khả năng phân biệt âm thanh của tất cả các ngôn ngữ trên thế giới. Tuy nhiên, khả năng này sẽ dần thu hẹp khi trẻ tập trung vào ngôn ngữ thường xuyên được nghe. Quá trình này được gọi là “chuyên biệt hóa ngôn ngữ” và thường diễn ra trong năm đầu đời.
Bên cạnh đó, trẻ không bắt đầu bằng lời nói mà thông qua các dấu hiệu cử chỉ, tiếng khóc và ánh mắt để thể hiện nhu cầu. Hành trình học nói của trẻ được chia thành nhiều giai đoạn khác nhau:
- Từ 3 tháng tuổi: Lúc này, trẻ bắt đầu lắng nghe giọng nói và quan sát khuôn mặt của người đối diện khi trò chuyện. Trẻ có xu hướng chú ý đến giọng nói của những người xung quanh, đôi khi thích nghe giọng nữ hơn giọng nam.
- Từ 6 tháng tuổi: Trẻ bắt đầu bập bẹ các âm thanh như “ba-ba” hoặc “da-da,” dù chưa hiểu ý nghĩa của chúng. Đến cuối 6 tháng, bé có thể nhận diện tên mình và nhận biết các âm thanh quen thuộc.
- Từ 9 tháng tuổi: Trẻ có thể hiểu được một số từ cơ bản như “không” hoặc “tạm biệt.” Bé cũng bắt đầu sử dụng các âm thanh phức tạp hơn với sự điều chỉnh giọng nói.
- Từ 12-18 tháng tuổi: Đến cuối 12 tháng, hầu hết các bé có thể nói một vài từ đơn giản như “mama” hoặc “dadda.” Bé có khả năng hiểu và phản hồi những đoạn hội thoại ngắn từ cha mẹ như “Con hãy đặt nó xuống.”
- Từ 18 tháng tuổi: Lúc này, trẻ có thể gọi tên các vật dụng, bộ phận cơ thể và lặp lại những từ hoặc âm thanh mà bé đã nghe. Trẻ có thể bắt đầu nhận ra sự khác biệt giữa giọng nói của mình và của người khác.
- Từ 2 tuổi: Trẻ đã có thể xâu chuỗi các từ thành cụm từ ngắn, chẳng hạn như “Mẹ ơi, tạm biệt.” Bé cũng bắt đầu hiểu các từ mang ý nghĩa trừu tượng như “của con.”
- Từ 3 tuổi: Trẻ có khả năng sử dụng từ ngữ để miêu tả cảm xúc như “buồn” hoặc các khái niệm không gian như “trong” và vốn từ vựng của bé tăng lên nhanh chóng.
2. Các Phương Pháp Dạy Bé Tập Nói Để Bé Phát Triển Ngôn Ngữ Vượt Trội
Quá trình trẻ học nói không chỉ phụ thuộc vào khả năng tự nhiên mà đa phần đến từ sự hướng dẫn và hỗ trợ từ phụ huynh. Dưới đây là những giải pháp hiệu quả mà cha mẹ có thể áp dụng để dạy bé tập nói:
Quan Sát, Tương Tác Và Phản Hồi Giao Tiếp Của Trẻ
Trẻ em thường giao tiếp qua các cử chỉ và hành động trước khi biết nói. Chẳng hạn, bé có thể giơ hai tay lên muốn được bế, hoặc đẩy tay ra khỏi đĩa thức ăn để biểu hiện rằng mình đã no. Cha mẹ cần quan sát những cử chỉ này và phản hồi bằng cả hành động và lời nói.
Khi bé đưa cho bạn một món đồ chơi, hãy nói: “Con muốn chơi với món này đúng không?” Điều này không chỉ giúp trẻ hiểu rằng giao tiếp là hai chiều mà còn tạo cơ hội cho bé học từ mới và cách sử dụng ngôn ngữ để thể hiện nhu cầu.
Nghe, Lặp Lại Và Tập Dần Cho Trẻ Nói Đúng
Trẻ em rất nhạy bén với những gì mà người lớn nói và làm. Khi trẻ bắt đầu bập bẹ những âm thanh đầu tiên, cha mẹ nên chú ý lắng nghe và lặp lại những từ mà bé đang cố gắng nói.
Chẳng hạn, nếu bé nói “ba-ba” hay “ma-ma,” hãy đáp lại bằng cách phát âm từ đó rõ ràng và chính xác. Điều này giúp bé làm quen với âm thanh ngôn ngữ và phát triển khả năng phát âm chuẩn. Việc thường xuyên nghe và lặp lại sẽ giúp trẻ nhanh chóng hiểu cách sử dụng các từ và tạo sự gắn kết trong giao tiếp giữa cha mẹ và con cái.
Khen Ngợi và Động Viên Nỗ Lực Khi Dạy Bé Tập Nói
Mỗi khi trẻ cố gắng nói một từ mới hoặc bắt chước âm thanh của bạn, hãy khen ngợi bé. Một nụ cười hoặc một lời tán thưởng như “Con nói giỏi quá!” sẽ tạo động lực mạnh mẽ, khuyến khích trẻ tiếp tục thử thách ngôn ngữ.
Trẻ nhỏ thường học nói thông qua phản hồi tích cực, vì vậy việc tạo ra một môi trường hỗ trợ, động viên giúp trẻ tự tin hơn trong việc bộc lộ suy nghĩ và cảm xúc bằng lời nói. Hãy nhớ rằng mỗi lời nói của trẻ đều là một bước tiến quan trọng trong quá trình phát triển ngôn ngữ.
Tường Thuật Các Hoạt Động Hàng Ngày
Cha mẹ có thể tận dụng những khoảnh khắc sinh hoạt hàng ngày để giúp trẻ phát triển ngôn ngữ bằng cách tường thuật lại những gì mình đang làm. Ví dụ, khi bạn đang nấu ăn, hãy nói với trẻ: “Mẹ đang cắt rau, sau đó mẹ sẽ nấu súp cho con nhé.”
Việc liên tục tường thuật như vậy không chỉ giúp bé tiếp thu nhiều từ vựng hơn mà còn hiểu rõ hơn về các hành động xung quanh mình. Những tình huống như thay đồ, rửa tay, hoặc chuẩn bị bữa ăn đều là cơ hội tuyệt vời để cha mẹ giao tiếp với trẻ và giúp trẻ làm quen với ngôn ngữ thông qua các hoạt động quen thuộc.
Chơi Và Đóng Vai Qua Các Trò Chơi Cùng Trẻ
Trẻ em học hỏi rất nhiều qua việc chơi đùa, đặc biệt là khi bé tham gia vào các trò chơi giả vờ và tưởng tượng. Những trò chơi này không chỉ giúp bé rèn luyện kỹ năng sáng tạo mà còn phát triển khả năng ngôn ngữ.
Cha mẹ có thể tham gia cùng trẻ trong các trò chơi đóng vai như chơi đồ hàng, làm bác sĩ, hoặc chăm sóc thú cưng. Trong quá trình chơi, hãy khuyến khích trẻ nói ra những gì bé đang làm, hoặc hỏi bé về những nhân vật trong trò chơi. Điều này sẽ kích thích khả năng diễn đạt và giúp trẻ tự tin sử dụng ngôn ngữ hơn.
Đọc Sách Và Kể Chuyện Cho Bé Nghe
Một trong những phương pháp hiệu quả nhất để phát triển ngôn ngữ cho trẻ là đọc sách và kể chuyện lớn tiếng. Khi bạn đọc cho bé nghe, bé không chỉ học từ mới mà còn hiểu về ngữ cảnh và cách câu chuyện được phát triển.
Trẻ nhỏ rất thích lắng nghe những câu chuyện giàu hình ảnh và có nội dung gần gũi với cuộc sống hàng ngày. Hãy chọn những cuốn sách có hình ảnh sống động và ngôn từ đơn giản để bé dễ tiếp thu. Ngoài ra, việc kể chuyện với giọng điệu biểu cảm cũng giúp trẻ phát triển khả năng nghe và hiểu ngôn ngữ nhanh hơn.
Đọc thêm:
- Tầm quan trọng của việc dạy trẻ đọc sách và tổng hợp sách hay cho bé
- 15+ Truyện tiếng Anh cho bé hay nhất, bố mẹ nên tham khảo
3. Một số lưu ý khi dạy bé tập nói
Dạy bé tập nói đòi hỏi sự kiên nhẫn và thời gian. Dưới đây là một số lưu ý mà mẹ cần nhớ khi hướng dẫn bé:
- Sử dụng ngôn ngữ hình thể: Kết hợp lời nói với cử chỉ giúp bé dễ hiểu và ghi nhớ từ vựng tốt hơn.
- Kiên nhẫn và dành thời gian: Trẻ cần thời gian để làm quen và học ngôn ngữ, mẹ nên kiên nhẫn và tạo môi trường học thoải mái cho bé. Ngay cả khi bạn không hiểu rõ bé đang cố nói gì, hãy tiếp tục tương tác và khuyến khích bé diễn đạt lại. Bạn có thể lặp lại những gì bạn nghĩ bé đang cố gắng nói, sau đó hỏi bé xem có đúng không.
- Sử dụng từ ngữ đơn giản: Mẹ nên dạy bé những từ dễ hiểu và quen thuộc, giúp bé dễ dàng áp dụng vào cuộc sống hàng ngày.
- Vừa học vừa chơi: Tạo ra những trò chơi thú vị, kết hợp với việc dạy ngôn ngữ sẽ giúp bé học nói một cách tự nhiên và vui vẻ.
- Không bắt chước phát âm sai của bé: Khi bé phát âm sai, mẹ cần sửa lại đúng để bé không bị ngọng khi lớn.
4. Nếu trẻ chậm nói, ba mẹ phải làm sao?
Nếu bé chậm nói so với các bạn cùng trang lứa, ngoài việc tăng cường tương tác với con, giảm việc tiếp xúc với các thiết bị điện tử ba mẹ nên tham khảo ý kiến bác sĩ để kịp thời phát hiện những trường hợp liên quan đến bệnh lý và có giải pháp kịp thời. Ba mẹ nên kiểm tra một số yếu tố sau:
- Kiểm tra thính giác: Mất thính lực có thể là nguyên nhân khiến bé chậm nói. Mẹ nên đưa bé đi kiểm tra thính giác nếu thấy bé có dấu hiệu bất thường.
- Thăm khám bệnh học ngôn ngữ: Các chuyên gia ngôn ngữ có thể giúp chẩn đoán và điều trị các rối loạn ngôn ngữ, giúp bé cải thiện khả năng nói.
Dạy bé tập nói là một hành trình đòi hỏi sự kiên nhẫn và yêu thương từ mẹ. Thông qua những phương pháp và lưu ý trên, hy vọng mẹ sẽ giúp bé phát triển ngôn ngữ một cách toàn diện và hiệu quả.
5. Kết Luận: Tạo Một Môi Trường Giàu Ngôn Ngữ Để Dạy Bé Tập Nói Tốt Nhất
Quá trình dạy con tập nói không chỉ là việc hướng dẫn trẻ phát âm mà còn là sự kết hợp của nhiều yếu tố như sự kiên nhẫn, tình yêu thương, và sự tương tác thường xuyên. Việc phụ huynh chú trọng đến các giai đoạn phát triển ngôn ngữ và áp dụng những phương pháp phù hợp sẽ giúp trẻ phát triển khả năng ngôn ngữ toàn diện. Điều quan trọng là tạo ra một môi trường giàu ngôn ngữ để trẻ cảm thấy an toàn và tự tin khám phá thế giới qua lời nói.
Tại Kids&Us, trung tâm duy nhất tại Việt Nam cung cấp chương trình tiếng Anh cho trẻ từ 1 tuổi, sẽ giúp trẻ làm quen với ngôn ngữ ngay từ những năm tháng đầu đời. Môi trường học tập tại Kids&Us được thiết kế để khuyến khích sự phát triển ngôn ngữ của trẻ, thông qua các hoạt động tương tác đa dạng và phù hợp với từng giai đoạn phát triển, giúp thúc đẩy quá trình tập nói một cách tự nhiên và hiệu quả.
Tham khảo các khóa học của Kids&Us tại đây:
